Elektrolitlərin Om qanununa tabe
olmasına əsasən Klauzius belə qərara gəlmişdir ki, elektrik enerjisi
ionların məhlulda hərəkəti zamanı istifadə olunur. Kolrauş müşahidə etmişdir
ki, elektrolit məhlullar durulaşdırıldıqda, onlar elektrik cərəyanını daha
yaxşı keçirir. Vant-Hoff və Raulun müəyyən etdikləri qanunlar turşu, əsas və
duzların məhlullarına tətbiq edilə bilmir.
Bütün bu məsələlər öz həllini
Svante Arreniusun elektrolitik dissosiasiya nəzəriyyəsində tapmışdır. İsveç
alimi S.Arrenius 1887-ci ildə müəyyən etmişdir ki, elektrolitlərin suda
məhlullarının donma temperaturunun azalması, qaynama temperaturunun artması
və onların elektriki keçirmə qabiliyyəti turşu, əsas və duz molekullarının
suda məhlullarında əks işarəli yükləri olan ionlara dağılmaq və ya
dissosiasiya etməsi ilə əlaqədardır. Elektrolit məhlullarında
arasıkəsilmədən hərəkət edən ionların olması bu məhlullarda elektrikkeçirmə
qabiliyyətinin yaranmasına səbəb olur.
Xaotik hərəkət edən əks yüklü ionlar
toqquşduqda bir-birini cəzb edir və ilkin molekulu əmələ gətirir. Bu yolla
ionlardan ilkin molekulların əmələ gəlməsi prosesi molyarizasiya adlanır.
Deməli, elektrolitik dissosiasiya dönən prosesdir:
KA ↔ K+
+ A-
Arrenius
nəzəriyyəsi ionlar ilə həlledicinin molekulları arasında qarşılıqlı kimyəvi
təsiri nəzərə almadığından, o elektrolitlərin dissosiasiyasının mexanizmini
aydınlaşdıra bilməmişdir.
Əslində
məhlulda elektrolitlərin dissosiasiyaya uğraması həm onların, həm də
həlledicinin təbiəti ilə bilavasitə əlaqədardır. Elektrolitlər qüvvətli
polyar və ya ion molekullardan ibarətdir. Həlledici isə dielektrik sabiti
yüksək olan müxtəlif maddələr ola bilər.
Kablukov
göstərmişdir ki, elektrolitin ionlara dissosasiya etməsinin əsas səbəbi onun
polyar su molekulları ilə qarşılıqlı təsiridir.
Əgər ion
kristal şəbəkəsinə malik olan maddə həll olursa, o birbaşa ionlara çevrilir;
molekul kristal qəfəsli maddə həll olduqda isə əvvəlcə kristalın ayrı-ayrı
molekullara parçalanması baş verir, sonra isə həmin molekullar öz ionlarına
dissosiasiya edir. Eyni bir maddənin müxtəlif həlledicilərdə ionlarına
dissosiasiyası müxtəlif cür gedir. Beləliklə, müxtəlif həlledicilərin
ionlaşdırma qabiliyyəti eyni deyildir.
Tomson-Nernst qaydasına görə həlledicinin ionlaşdırıcı qabiliyyəti ilə onun
dielektrik sabiti arasında düz mütənasiblik vardır. Qeyri üzvi maddələrin
əsas həlledicisi olan suyun dielektrik sabiti 81-ə bərabərdir, odur ki, su
həlledici olduqda məhlulda ionların bir-birini cəzbetmə qüvvəsi
vakuumdakından 81 dəfə zəif olur.
İonlaşdırıcı həlledicilər polyar molekullu birləşmələr olub, dipol əmələ
gətirirlər.
Elektrolitlərin dissosiasiya prosesinin daha effektli getməsinə həll olan və
həlledici maddə molekulları arasında hidrogen rabitələrin yaranması da
müsbət təsir göstərir.
[Əvvəlki səhifə]